بیماری‌های مغزی در حیوانات خانگی یکی از معضلاتی است که در درجه اول خود حیوانات و در درجه دوم مراقبان آنها را عذاب می‌دهد. صاحبان حیواناتی که از تومورهای مغزی، مشکلات عروقی و یا رشدی رنج می‌برند، هنگام مراجعه به دامپزشک بسیار ناامید هستند چرا که تصور می‌کنند این بیماری‌ها هیچگونه درمانی ندارند. در حالی که این تصور نادرست است؛ خوشبختانه در بسیاری از موارد، با پیشرفت‌های علمی جدیدی که در طب جراحی رخ داده، این مشکلات قابل جراحی و قابل بهبود هستند. در ادامه به مشکلات مغزی حیوانات خانگی، علائم و سایر مسائل پیرامون آن خواهیم پرداخت.
اجزا و وظایف مغز
مغز، نخاع و اعصاب محیطی همگی سیستم عصبی را تشکیل می‌دهند. اعصاب محیطی اطلاعات را بین مغز و بقیه بدن منتقل می‌کنند. مغز مسئول هماهنگی عملکردهای اعضای بدن است و از چندین بخش تشکیل شده است که وظایف مختلفی دارند. برای مثال نیمکره‌های مغز محل فکر آگاهانه و حافظه هستند. مخچه مسئول کنترل دقیق و هماهنگی حرکت است. تالاموس و هیپوتالاموس هم خواب، ترشح هورمون‌ها، تشنگی، اشتها، میل جنسی را کنترل می‌کنند. پل مغزی و مدولا نیز کنترل عملکردهای حیاتی بدن مانند ضربان قلب و تنفس را به عهده دارند.
مغز همه پستانداران دارای اجزای اساسی یکسانی است اما اندازه آنها بسته به گونه متفاوت است. به عنوان مثال، گونه سگ‌ها نسبت به انسان‌ها دارای پیاز بویایی بزرگ‌تری هستند زیرا آنها از حس بویایی تیز خود برای شکار غذا استفاده می‌کنند. انسان‌ها نیمکره‌های مغزی بسیار بزرگی دارند که نشان می‌دهد در مقایسه با سایر گونه‌ها از ظرفیت تفکر بیشتری برخوردار هستند.
در مغز هیچ رگ خونی وجود ندارد و در واقع مغز توسط سد خونی مغزی از بقیه بدن جدا می‌شود. عملکرد سد خونی مغزی، جلوگیری از عفونت‌های باکتریایی رایج است. ویروس‌ها می‌توانند از سد خونی مغزی عبور کنند اما آنتی بادی‌ها نمی‌توانند. این قضیه مشکلات مغزی را بسیار جدی‌تر می‌کند.
علائم بیماری‌های مغزی در حیوانات خانگی
همانطور که گفتیم مغز نقش‌ها و وظایف حیاتی زیادی بر عهده دارد، از جمله کنترل حرکت، بینایی، شنوایی، چشایی، حافظه، حل مسئله، احساسات، کنترل هورمون‌ها و تعادل. و هر یک از این عملکردها توسط بخش متفاوتی از مغز انجام می‌شوند. بنابراین علائم حیوان خانگی، بسته به اینکه مشکل در کجای مغز قرار دارد متفاوت است. شما به عنوان مراقب حیوانات خانگی باید بسیار هوشیار باشید تا اگر مورد مشکوکی دیدید به سرعت آن را پیگیری کنید. این علائم هشداردهنده عبارتند از:
- مشکل در بینایی
- مشکل در بویایی
- مشکل در شنوایی
- عدم قرینگی صورت
- افتادگی پلک
- لوچی
- هر گونه مشکل مشکوک چشمی
- تشنج
- مشکلات تعادلی
- عدم هماهنگی حرکات دست و پا
- راه رفتن دایره‌ای
- مشکل در شناخت و واکنش‌های همیشگی (مثلا عدم شناخت صاحب، گم کردن جای خواب، پیدا نکردن اسباب بازی و…)
- گیجی
توجه: در حیواناتی با سن پایین ممکن است برخی از اختلالات مثلا دفورمیتی‌هایی که در فورامن مگنوم (سوراخ بزرگ پس سری) یا مهره‌های ابتدایی گردن رخ می‌دهند، باعث تجمع مایع مغزی نخاعی درون جمجمه شوند و در نتیجه برخی از این علائم در آنها هم ظاهر شود. بنابراین چه حیوان جوان باشد و چه مسن، شما به عنوان مراقب باید نسبت به این علائم حساس باشید.
علل اختلالات عصبی در حیوانات خانگی
برخی از بیماری‌های عصبی می‌توانند هر بخشی از سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار دهند، در حالی که برخی دیگر فقط در قسمت‌های خاصی از سیستم عصبی رخ می‌دهند. انواع اختلالاتی که بر سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند عبارتند از:
- علل دژنراتیو
- ناهنجاری‌ها و مشکلات مادرزادی (نقایص مادرزادی)
- مشکلات متابولیک
- علل سرطانی
- مشکلات تغذیه‌ای
- التهاب
- عفونت‌ها
- ضربه
- مشکلات خون‌رسانی به سیستم عصبی
نمونه‌هایی از بیماری‌های مغزی حیوانات خانگی
طیف گسترده‌ای از بیماری‌های مغزی وجود دارند که مغز حیوانات خانگی را درگیر می‌کنند. عمده این بیماری‌ها به خصوص تومورها در سنین بالا رخ می‌دهند. برخی از مهم‌ترین عارضه‌های مغزی در حیوانات خانگی عبارتند از:
- تشنج؛ این حالت به دلیل انفجار غیرطبیعی فعالیت الکتریکی در مغز رخ می‌دهد. مواردی که باعث تشنج می‌شوند را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: مشکلاتی که در خارج از مغز اتفاق میفتند و با این حال تاثیری ثانویه بر مغز دارند، مشکلات ساختاری در مغز و صرع ایدیوپاتیک که شایع‌ترین علت تشنج در سگ‌ها است.
- بیماری دهلیزی؛ یعنی زمانی که حیوان خانگی دارای مشکلات تعادلی است که با کج شدن سر، هماهنگی ضعیف و حرکات غیرمعمول چشم مشخص می‌شود. از دید شما ممکن است اینطور به نظر برسد که حیوان سرگیجه دارد.
- تومورهای مغزی؛ ایجاد تومورهای مغزی در سگ و گربه‌های مسن تا حدی رایج است. این تومورها می‌توانند به دو دسته اولیه (تشکیل شده از سلول‌ها و پوشش مغز) یا ثانویه (نشات گرفته از جایی دیگر از بدن و منتشرشده به مغز) طبقه‌بندی شوند.
- مننژیت؛ وضعیتی است که در آن مننژها یا لایه‌های محافظ اطراف مغز و نخاع در سیستم عصبی مرکزی ملتهب می‌شوند. در سگ‌ها این التهاب می‌تواند منبع عفونی یا غیرعفونی داشته باشد. شناسایی علت اصلی مننژیت در سگ‌ها بسیار مهم است زیرا بر درمان و پیش‌آگهی تاثیر می‌گذارد.
- آنسفالیت؛ تورم مغزی که ممکن است علل عفونی یا غیرعفونی داشته باشد. علائم بالینی ممکن است شامل تشنج، عدم تعدل، راه رفتن دایره‌ای، تلوتلوخوردن و کوری باشد. نژادهای کوچک مانند یورکشایر تریر، مالتیز، چی‌واوا و پاگ بیشتر در معرض ابتلا به این عارضه هستند.
- سکته مغزی؛ سکته ممکن است در اثر خونریزی در مغز به دلیل فشار خون بالا، اختلالات لخته شدن خون یا پلاکت و یا سرطان متاستاتیک رخ بدهد. علل دیگر شامل بسته شدن یا انسداد رگ خونی به دلیل کم‌کاری تیروئید، بیماری کلیوی، بیماری قلبی یا بیماری کوشینگ می‌باشد.
- عفونت‌های مغز؛ شامل عفونت‌های باکتریایی، قارچی، ویروسی و غیره.
- دژنراسیون یا تباهی؛ تغییرات آسیب‌شناختی پس‌رونده در سلول‌های عصبی یا بافت که در نتیجه آن ممکن است کارکرد سلول یا بافت مختل شود یا کاملا از کار بیفتد.
- ناهنجاری‌های مغزی مانند هیدروسفالی (وضعیتی که در آن تجمع مایع مغزی نخاعی باعث بزرگی سر و در نتیجه فشار درون جمجمه، آسیب‌های مغزی و حتی مرگ می‌شود.)
تشخیص بیماری‌های مغزی در حیوانات خانگی
برای تشخیص بیماری‌های مغزی تنها به علائمی که صاحبان حیوان گزارش می‌کنند بسنده نمی‌شود؛ در حقیقت یک تعداد جفت اعصاب مغزی وجود دارند که کارکرد آنها در معاینه مورد بررسی قرار می‌گیرد. کارکردهایی مثل بینایی، شنوایی، بویایی، توانایی بلع، قرینگی صورت و بحث ادراک، فهم و شعور نسبت به محیط اطراف از مهم‌ترین این کارکردها هستند. بنابراین اگر حیوان خانگی شما یک یا چند علامت هشداردهنده یا حتی گاهی اوقات رفتارهای غیرعادی دیگری (بجز علائم ذکرشده) نشان داد، در اسرع وقت با همکاران ما در بیمارستان دامپزشکی مرکزی تماس بگیرید و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید.
درمان بیماری‌های مغزی در حیوانات خانگی
همانطور که در ابتدا گفتیم، درمان اختلالات مغزی در حیوانات خانگی امری محال و دور از ذهن نیست. امروزه، برخلاف گذشته، بسیاری از حیوانات دچار عارضه مغزی را می‌توان با دارودرمانی یا جراحی بهبود بخشید و طول عمر بالاتر و هم کیفیت زندگی بهتری به آنها هدیه داد. طبیعتا نوع درمان و جراحی بسته به نوع و شدت بیماری متفاوت است. جراح پس از بررسی‌های لازم، این موارد را برایتان روشن خواهد کرد.
سخن آخر
مغز یک ارگان فوق‌العاده مهم و حیاتی است و اختلالات مغزی، عملکرد بدن را دچار مشکل می‌کنند. حیواناتی که دچار آسیب‌های مغزی هستند نباید به حال خود رها شوند تا زجر بکشند. بنابراین اگر هر مورد مشکوکی در حیوان خانگی خود دیدید، فورا او را به دامپزشکی ببرید. اگر حیوان سقوط کرده و هوشیاری خود را از دست داده، وضعیتش نیاز به رسیدگی اورژانسی دارد. همکاران ما در بیمارستان دامپزشکی مرکزی، مشکلات و آسیب‌های مغزی حیوان را بررسی می‌کنند و در صورت وجود ضایعه مغزی، اقدامات و جراحی‌های مورد نیاز را انجام می‌دهند تا حیوان خانگی محبوب شما سلامتی خود را تا حد ممکن باز یابد.
