کک و کنه تهدیدی جدی برای سلامت حیوانات خانگی محسوب می‌شود. کنه ها به‌ویژه عامل انتقال باکتری‌ها و تک‌یاخته‌هایی هستند که می‌توانند جان حیوانات را به خطر بیندازند. یکی از این باکتری‌ها که توسط کنه‌ها منتقل می‌شود، باکتری ارلیشیا (Ehrlichia) است که می‌تواند مشکلات جدی در سیستم خونی سگ ها ایجاد کند. در این مقاله به بررسی بیماری ارلیشیوز سگ (Ehrlichiosis)، علائم و روش‌های پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم.
آشنایی با بیماری ارلیشیوز در سگ ها
ارلیشیا یک باکتری است که توسط نیش کنه‌ها به حیوانات منتقل می‌شود. این باکتری به‌ویژه در گلبول‌های خونی تأثیر می‌گذارد و به تدریج باعث کاهش گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها می‌شود. این اختلال در ساختار خون حیوان می‌تواند به مشکلات جدی در عملکرد بدن منجر شود که البته با تشخیص به موقع، قابل درمان است.
در واقع باکتری ارلیشیا سگ عمدتاً به گلبول‌های سفید خونی، به‌ویژه مونوسیت‌ها، حمله می‌کند. همچنین تمایل به آسیب رساندن به اندوتلیال عروق دارد که به آن واسکولیت گفته می‌شود. این آسیب‌ها در مراحل مختلف بیماری می‌توانند علائم مختلفی را در حیوانات ایجاد کنند و حتی برای حیوان کشنده باشند. در ادامه به این علائم و راه‌های انتقال و سایر موارد مهمی که باید در این خصوص بدانید خواهیم پرداخت.
علائم ارلیشیا در سگ
در ابتدا، بیماری ارلیشیوز سگ ممکن است تنها علائمی مانند بی حالی، اسهال سگ و استفراغ را به همراه داشته باشد. این علائم اولیه معمولاً خفیف و گذرا هستند و اغلب توسط صاحب حیوان به اشتباه به‌عنوان یک بیماری ساده نادیده گرفته می‌شوند. این دوره ممکن است یک ماه طول بکشد و دوباره عود کند. به این دوره بیماری، دوره حاد گفته می‌شود.
ممکن است در شروع، این علائم با درمان‌های حمایتی کاهش پیدا کنند و بیمار بهبود یابد، اما حتی پس از بهبودی، بیماری می‌تواند دوباره بازگشته و علائم شدیدتری به خاطر التهاب عروق بروز کند. مثلا اگر عروق در ناحیه عصبی از بین برود علائم عصبی و حتی دیستمپر سگ اتفاق می‌افتد و اگر عروق در ناحیه بافت‌های زیر جلدی از بین برود، خونریزی زیرجلدی خواهیم دید و اگر عروق ریه‌ها از بین برود، باعث سرفه مکرر می‌شود.
علائم در مرحله ساب کلینیکال و مزمن بیماری
در مرحله ساب کلینیکال، باکتری به تکثیر خود در گلبول‌های خونی ادامه می‌دهد، اما علائم واضحی ظاهر نمی‌شود. این مرحله از بیماری خطرناک است زیرا علائم ظاهری مشاهده نمی‌شوند، اما باکتری‌ها به تدریج در حال آسیب رساندن به بدن حیوان هستند. در این مرحله، خطرات بیماری به دلیل عدم تشخیص به موقع بسیار بالا است. در نهایت، در مرحله مزمن بیماری، علائم کشنده بروز می‌کند.
علائم کشنده بیماری ارلیشیوز
علائم کشنده ارلیشیوز در سگ عمدتاً به علت واسکولیت و آسیب به رده‌های سلول‌های خونی در مغز استخوان بروز پیدا می‌کنند. باکتری عامل این بیماری دو گرایش یا تروپیسم مهم دارد: یکی تمایل به عروق خونی و دیگری به مغز استخوان.
در مغز استخوان، این باکتری باعث از بین رفتن رده‌های مختلف سلول‌های خونی شامل گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها می‌شود. از طرف دیگر، این بیماری می‌تواند به دفع پروتئین‌های خون از طریق کلیه‌ها منجر شود. به دلیل تولید آنتی‌بادی‌ها، کلیه‌ها نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند و با از دست رفتن پروتئین‌های خون، علائمی مانند ادم یا تورم اندام‌ها ظاهر می‌شود.
تورم معمولاً در اندام‌های تحتانی، به‌ویژه از زانو به پایین و در ناحیه تارس (پاشنه) مشاهده می‌شود. علت این موضوع نفوذ پلاسما به بافت زیر جلدی در نتیجه‌ی کاهش پروتئین‌های خونی است. یکی دیگر از دلایل کاهش پلاکت‌ها، هایپوپروتئینمی است که ممکن است با تولید آنتی‌بادی‌هایی علیه پلاکت‌ها همراه باشد. بنابراین، هم خود باکتری و هم واکنش بدن به کاهش پروتئین‌ها در پایین آمدن پلاکت‌ها نقش دارند.
وقتی پلاکت‌های خون به شدت کاهش می‌یابند، توانایی بدن در لخته‌سازی خون از بین می‌رود. در شرایط عادی، بدن می‌تواند آسیب به مویرگ‌ها را سریع جبران کند، اما در این وضعیت، خونریزی‌های داخلی یا زیرجلدی (چه میکروسکوپی و چه ماکروسکوپی) اتفاق می‌افتد.
محل بروز خونریزی تعیین‌کننده‌ی علائم بالینی است:
- مغز: علائم عصبی
- زیر پوست: خونریزی نقطه‌ای (پتشی)
- لثه‌ها و چشم‌ها: تغییرات قابل مشاهده
از دیگر علائم مهم، بی‌حالی شدید حیوان در اثر کاهش گلبول‌های قرمز است. چون گلبول‌های قرمز مسئول اکسیژن‌رسانی به سلول‌ها هستند، کمبود آن‌ها مستقیماً باعث ضعف و بی‌حالی می‌شود. لنگش نیز از دیگر نشانه‌هاست. اگرچه لنگش علامت اختصاصی این بیماری نیست و در بسیاری از بیماری‌های دیگر هم دیده می‌شود، اما در ارلیشیوز نیز ممکن است بروز کند و همین امر باعث گمراهی در تشخیص می‌شود.
راه انتقال ارلیشیوز
در مورد انتقال این بیماری نگرانی‌هایی وجود دارد به خصوص در مورد انتقال آن به انسان. در ادامه جزئیاتی در مورد راه انتقال ارلیشیوز بین سگ ها و انسان و سایر حیوانات مانند گربه ها می‌خوانید.
انتقال از سگ به سگ
ارلیشیا کنیس از طریق نیش کنه های آلوده به سگ ها منتقل می‌شود. بنابراین در صورتی که یک کنه، سگ مبتلا به ارلیشیا را نیش بزند، عامل عفونی به بدن کنه وارد می‌شود. به این ترتیب در صورتی که این کنه سگ های دیگر را نیش بزند، بیماری را به آن‌ها نیز منتقل می‌کند.
انتقال به سایر حیوانات خانگی مانند گربه
اگر در مورد انتقال این بیماری به سایر گونه‌ها می‌پرسید باید بگوییم که ارلیشیا فقط سگ ها را آلوده نمی‌کند و سایر حیوانات مانند گربه ها نیز می‌توانند به این بیماری مبتلا شوند؛ هرچند میزان ابتلای گربه ها به ارلیشیا نسبت به سگ ها کمتر است.
انتقال ارلیشیوز از سگ به انسان
گونه‌های ارلیشیا کنیس در انسان معمولاً بیماری ایجاد نمی‌کنند. نکته مهمی که باید بدانید این است که برای انتقال به انسان، لازم است که کنه مستقیماً انسان را نیش بزند؛ از طریق تماس با خود سگ، انتقال رخ نمی‌دهد. همچنین، گونه‌ای که قادر به آلوده کردن انسان باشد باید دارای ویژگی‌های پاتوژنیک مخصوصی باشد؛ بنابراین ارلیشیا کنیس در انسان معمولاً علائم شدیدی ایجاد نمی‌کند.
تشخیص بیماری ارلیشیوز
علاوه بر بررسی علائم بالینی، برای تشخیص دقیق بیماری می‌توان از روش‌های زیر استفاده کرد:
- اسمیر یا سایتولوژی از بافی کوت یا مغز استخوان
از نمونه خون یا مستقیماً از مغز استخوان نمونه‌برداری می‌شود. چون باکتری به مغز استخوان حمله می‌کند و تمام رده‌های خونی را سرکوب می‌کند، ممکن است با مشاهده میکروسکوپی بتوان عامل بیماری را شناسایی کرد. - آزمایش PCR از خون
از طریق این روش می‌توان ژنوم باکتری را شناسایی و تشخیص نهایی را صادر کرد.
درمان بیماری ارلیشیوز سگ ها
درمان‌های مختلفی برای این بیماری پیشنهاد شده‌اند، اما مؤثرترین و کامل‌ترین درمان ارلیشیوز سگ در گروه آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین قرار دارد. سردسته این گروه، داکسی‌سایکلین است که با دوز ۱۰ هر ۲۴ ساعت تجویز می‌شود. این دارو طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول، معمولاً علائم بالینی را بهبود می‌بخشد.
در مواردی که رده‌های خونی شدیداً کاهش یافته‌اند، از داروهای سرطان‌های خونی استفاده می‌شود:
- الترومبوپک: برای پلاکت‌ها
- فیلگراستیم: برای افزایش گلبول‌های سفید
- پردنیزولون (کورتون): برای سرکوب سیستم ایمنی در مراحل شدید کم‌خونی
در صورت کاهش شدید گلبول‌های قرمز یا پلاکت‌ها، نیاز به انتقال خون یا فرش فروزن پلاسما وجود دارد. خوشبختانه داروها و امکانات لازم برای انتقال وجود دارد و در بسیاری موارد می‌توان حیوان را نجات داد. اما اگر بیماری وارد فاز مزمن شده باشد و سه رده‌ی خونی به شدت کاهش یافته باشند، ممکن است حتی با انتقال خون هم نتوان جان حیوان را نجات داد.
نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که در بیماری ارلیشیوز، از بین رفتن گلبول‌های قرمز معمولاً به صورت همولیز یا تخریب اتوایمیون نیست. بنابراین، زردی از علائم رایج این بیماری نیست و گلبول‌های قرمز در اثر سرکوب مغز استخوان تولید نمی‌شوند یا در اثر خونریزی‌ها از بین می‌روند. در صورت مشاهده افزایش بیلی‌روبین، احتمال ابتلا به بیماری‌های همزمان دیگر مانند بابزیا وجود دارد، که برخلاف ارلیشیا، می‌توانند باعث همولیز و زردی شوند.
اهمیت تشخیص زودهنگام و راهکارهای پیشگیری از ارلیشیوز
بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند پیچیده، گمراه‌کننده و با علائم مبهم ظاهر شوند. بنابراین تشخیص بیماری فقط محدود به محیط کلینیک و حضور دامپزشک نیست. در واقع حیوان خانگی شما در شرایط عادی در خانه، تحت نظر مستقیم شماست. این یعنی شما به‌عنوان صاحب پت، اولین کسی هستید که متوجه تغییرات رفتاری، بی‌حالی یا علائم اولیه بیماری می‌شوید.
در بسیاری از موارد، یک اسهال یا بی‌حالی خفیف ممکن است بدون مراجعه به دامپزشک نادیده گرفته شود و حتی خودبه‌خود برطرف شود. اما همین مرحله اولیه، اگر مربوط به یک بیماری جدی مثل ارلیشیوز سگ باشد و نادیده گرفته شود، می‌تواند به‌مرور وارد مرحله ساب‌کلینیکال (پنهان) شده و ناگهان به شکل مزمن و خطرناک بروز پیدا کند.
در این حالت ممکن است حیوان به شکل لتارژیک (بی‌حال و بدون واکنش) دراز بکشد، دچار کم‌خونی شدید شود یا حتی علائم عصبی نشان دهد. در این مرحله، مراجعه به دامپزشک گاهی خیلی دیر شده و ممکن است نتوان کاری کرد.
متأسفانه تا این لحظه که این مطلب را می‌نویسیم، هیچ واکسن تأییدشده‌ای برای بیماری ارلیشیوز سگ وجود ندارد. بنابراین بهترین، و در واقع تنها راه پیشگیری، جلوگیری از آلودگی حیوان به کنه‌هاست؛ چرا که کنه‌ها ناقلان اصلی این بیماری هستند. طبق تحقیقات، فقط یک کنه آلوده به ارلیشیا کافی است تا تنها در عرض سه ساعت از حضور روی بدن حیوان، این بیماری را منتقل کند.
همه ما دیده‌ایم که سگ‌ها هنگام قدم زدن در پارک‌ها، عاشق بازی در میان چمن‌ها هستند. می‌دوند، غلت می‌زنند و حسابی خوشحال‌اند، و ما هم از دیدن شادی آن‌ها لذت می‌بریم. اما همین جاست که خطر پنهان شروع می‌شود. کنه‌ها و کک‌ها، عمدتاً از بدن سگ‌های آلوده وارد محیط پارک شده و روی چمن‌ها و گیاهان منتظر حیوانات بعدی می‌مانند. یعنی سگ شما ممکن است هیچ تماس مستقیمی با سگ آلوده نداشته باشد، اما با قدم زدن روی همان چمنی که یک سگ آلوده قبلاً آنجا بازی کرده، در معرض خطر قرار بگیرد.
راهکارهای مقابله با کک و کنه
برای پیشگیری از آلودگی به کک و کنه، روش‌های مختلفی وجود دارد:
- قلاده های ضد کک و کنه
- اسپری های ضد کک و کنه
- قطره های ضد کک و کنه
اما طبق تجربیات دامپزشکی و گزارش‌های علمی، این روش‌ها همیشه صددرصد مؤثر نیستند. حتماً برایتان پیش آمده که با وجود استفاده از قلاده و اسپری، باز هم حیوانتان دچار کک یا کنه شده است. دلیلش این است که بسیاری از این محصولات کارایی محدودی دارند و بسته به میزان تماس حیوان با محیط آلوده، اثرشان کاهش می‌یابد.
معرفی داروی مؤثر و مدرن برای پیشگیری و درمان: قرص براوکتو (Bravecto)
اخیراً دارویی تحت عنوان براوکتو وارد ایران شده که سال‌هاست در کشورهای پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد. این دارو به صورت قرص است و بر اساس وزن بدن حیوان تنظیم می‌شود (مثلاً برای سگ‌های زیر ۵ کیلو، بین ۵ تا ۱۰ کیلو، و…).
مکانیسم اثر براوکتو
- پیشگیری: با مصرف این قرص، بدن حیوان به مدت سه ماه اول تا ۱۰۰ درصد در برابر کک و کنه ایمن می‌شود.
- درمان: اگر حیوان در حال حاضر دچار کک یا کنه باشد، براوکتو باعث درمان آن نیز خواهد شد.
- عملکرد تدریجی: در سه ماه دوم اثربخشی به حدود ۸۰ درصد، در سه ماه سوم حدود ۶۰ درصد و در سه ماه آخر حدود ۴۰ درصد می‌رسد. معمولا تا یکسال می‌توان پیشگیری را شاهد بود اما برای احتیاط هر ۶ ماه یکبار استفاده شود بهتر است.
بهترین زمان مصرف براوکتو برای سگ
بهترین زمان استفاده از قرص براوکتو، اوایل بهار است، یعنی زمانی که فعالیت کک و کنه‌ها افزایش می‌یابد. اما با توجه به تغییرات اقلیمی و گرم‌تر شدن بسیاری از مناطق، حتی در پاییز و زمستان نیز در برخی مناطق با آلودگی کنه روبه‌رو هستیم. اگر حیوان خانگی‌تان را زیاد به فضای سبز، پارک‌ها یا باغ‌ها می‌برید، بهتر است مصرف این قرص را طوری تنظیم کنید که بیشترین محافظت در فصول پرخطر فراهم شود.
مزیت اصلی قرص براوکتو
درمان و محافظت در برابر انگل سگ (تمام انگل های خارجی) از جمله:
- کک و کنه
- جرب ها
- شپش ها
نتیجه گیری
بیماری ارلیشیوز سگ یکی از بیماری‌هایی است که اگر در مراحل اولیه نادیده گرفته شود، ممکن است در مراحل پیشرفته جان حیوان را تهدید کند. پس اگر به سلامت حیوان خانگی‌تان اهمیت می‌دهید، حتماً موضوع پیشگیری از کنه را جدی بگیرید، مخصوصاً با داروهای مؤثری مثل براوکتو که هم درمان است و هم محافظ.
در صورت مشاهده کنه روی بدن سگ در سریع‌ترین زمان ممکن آن را جدا کنید و با همکاران ما در بیمارستان مرکزی تماس بگیرید. اگر سگ علائم مشکوکی نشان می‌دهد (بی حال است، استفراغ می‌کند و یا اسهال شده) حتما او را به بیمارستان منتقل کنید. همکاران ما در سریع‌ترین زمان ممکن مقدمات تشخیص و رسیدگی به سگ را آغاز می‌کنند تا بیماری در همان مراحل اولیه درمان شود و خطری جان حیوان را تهدید نکند.
سوالات متداول
بیماری ارلیشیوز چگونه به سگ ها منتقل می‌شود؟
بیماری ارلیشیوز توسط کنه‌ها منتقل می‌شود که با بزاق خود این باکتری را به بدن سگ وارد می‌کنند.
درمان بیماری ارلیشیوز در سگ چگونه است؟
بیماری ارلیشیوز با آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلین مانند داکسی‌سایکلین درمان می‌شود. در موارد شدیدتر، نیاز به درمان‌های حمایتی مانند انتقال خون و فروزن پلاسما ممکن است.
آیا واکسنی برای بیماری ارلیشیوز وجود دارد؟
در حال حاضر واکسنی برای ارلیشیا سگ تولید نشده است. بهترین روش پیشگیری از این بیماری، جلوگیری از تماس سگ‌ها با کنه‌ها است.
آیا ارلیشیا از سگ به انسان منتقل می‌شود؟
این بیماری فقط از طریق نیش کنه منتقل می‌شود. بنابراین، این بیماری به طور مستقیم از سگ به انسان منتقل نمی‌شود اما سگ‌های آلوده هشداری مبنی بر وجود کنه ناقل ارلیشیا در منطقه هستند.
آیا سگ مبتلا به ارلیشیوز می‌تواند زنده بماند؟
بله در صورت درمان به موقع و صحیح با آنتی بیوتیک، ارلیشیوز قابل درمان است.
