مننژیت و آنسفالیت هر دو التهابی را توصیف می‌کنند که در مغز سگ ها و گربه ها رخ می‌دهد. ممکن است درباره مننژیت در انسان‌ها شنیده باشید اما داستان این بیماری مغزی در حیوانات خانگی کمی متفاوت است. مننژیت در انسان اغلب به یک بیماری عفونی اشاره دارد که به شدت قابل انتقال است. در حالیکه برای حیوانات خانگی، کلمه مننژیت (یا آنسفالیت) فقط به معنای وجود التهاب در داخل یا اطراف مغز است.
به طور معمول، این بیماری در سگ و گربه قابل انتقال نیست. با این حال، در موارد نادر، می‌تواند به حیوان دیگری یا به انسان (به ندرت) سرایت کند.
مننژیت و آنسفالیت چیست؟
به طور کلی «مننژیت» اصطلاحی برای التهاب پوشش داخلی مغز یا نخاع است. این کلمه از کلمه مننژ (نام پوشش داخلی مغز یا نخاع) ریشه می‌گیرد. «آنسفالیت» هم اصطلاحی برای التهاب بافت مغز است. اگر نخاع درگیر باشد، ممکن است کلمه «میلیت» را هم بشنوید. در برخی موارد، کلمات در کنار هم قرار می‌گیرند تا شمولیت تمام بافت‌های درگیر را نشان دهند مثلا: مننژوانسفالیت یا مننژوانسفالومیلیت.
علائم و نشانه های بالینی بیماری های التهابی
شایع ترین علائم بالینی مرتبط با مننژیت عبارتند از:
- تب
- گردن درد یا سفتی گردن
- کاهش فعالیت
- ناراحتی عمومی
علائم آنسفالیت بجز علائم مننژیت، ممکن است موارد زیر را هم شامل شود:
- تغییر رفتار
- گیجی
- تحریک
- تشنج
در برخی موارد، نشانه‌ها می‌توانند شامل مشکلات تعادلی باشند مثلا:
- سرگیجه
- عدم هماهنگی
- ضعف
- لرزش
در مجموع، علائم این بیماری‌ها متفاوت است و بیمار ممکن است ترکیب‌های مختلفی از آنها را تجربه کند. (این علائم ممکن است در سایر بیماری‌های عصبی نیز وجود داشته باشد).
علل مننژیت و آنسفالیت در سگ و گربه
مننژیت و آنسفالیت می‌تواند در اثر عفونت یا یک فرآیند خودایمنی ایجاد شود. فرآیندهای خودایمنی زمانی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن گیج می‌شود و دیگر بافت مغز را به عنوان بخشی از بدن نمی‌شناسد و بنابراین به اشتباه سعی می‌کند به این بافت «خارجی» حمله کرده و با آن مبارزه کند.
اما چگونه سیستم ایمنی گیج می‌شود؟ در بسیاری از موارد، دلیلش ناشناخته است، اما تصور می‌شود که بدن در ابتدا (و به طور مناسب) با یک سلول یا ارگانیسم غیرطبیعی مبارزه می‌کند که یک بخش کوچک از آن سلول یا ارگانیسم غیرطبیعی شبیه به سیستم عصبی است. بنابراین به جای آن شروع به مبارزه با سیستم عصبی می‌کند.
انواع مختلفی از عفونت ها وجود دارند که می‌توانند بر سیستم عصبی تأثیر بگذارند. تعداد زیادی از این انواع، به منطقه جغرافیایی بستگی دارند. رایج‌ترین دسته‌های موجودات عبارتند از:
- ویروس ها
- باکتری ها
- موجودات قارچی
- موجودات تک سلولی
توجه: در موارد نادر، انواع دیگری از عفونت‌ها هم ممکن است رخ دهد.
تشخیص آنسفالیت و مننژیت گربه و سگ
از آنجایی که سیستم عصبی بسیار دور از دید است و علائم بالینی به طور قابل توجهی بین بیماری‌های التهابی و عفونی، سکته‌های مغزی، تومورها و فرآیندهای متابولیک همپوشانی دارند، معمولاً برای غربالگری علل مختلف به یک سری آزمایش‌ها نیاز است. (ترتیب انجام آزمایشات برای اطمینان از ایمنی بیمار مهم است).
ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی)
اسکن MRI به دامپزشک اجازه می‌دهد تا بافت‌های مغز را با جزئیات زیاد ببیند. این روش حدود یک ساعت طول می‌کشد تا انجام شود. در طول این مدت، دامپزشک از تنظیمات مختلفی برای برجسته کردن ویژگی‌های مختلف بافت مغز استفاده می‌کند. برخی تنظیمات برای نشان دادن بافت بهترند در حالی که برخی دیگر مایع، التهاب، خونریزی یا ایسکمی را نشان می‌دهند (مثلا سکته را).
این تصاویر پس از تجویز ماده حاجب داخل وریدی به بیمار دوباره گرفته می‌شود. مواد کنتراست در اسکن MRI سفید روشنند و برای برجسته کردن تومورها و التهاب استفاده می‌شوند.
اما ام آر آی چه چیزی را نشان می‌دهد؟ این روش مشخص می‌کند که کدام قسمت های مغز تحت تاثیر قرار گرفته‌اند و میزان تورم در پاسخ به التهاب چقدر است. از آنجایی که بسیاری از بیماری های عصبی می‌توانند علائم مشابهی را نشان دهند، MRI تایید می‌کند که آیا مشکل التهاب یا عفونت است یا سکته مغزی و تومور.
تجزیه و تحلیل مایع نخاعی
بیماری های التهابی یا عفونی را معمولاً با آزمایش مایع نخاعی تشخیص می‌دهند. تعداد گلبول های سفید یا غلظت پروتئین در مایع نخاعی بیماران مبتلا به مننژیت یا آنسفالیت افزایش می‌یابد و برای ارزیابی و به دست آوردن نمونه‌ای از مایع نخاعی از روش اسپینال تپ استفاده می‌شود.
غربالگری خون یا ادرار
اگر التهاب وجود داشته باشد، قدم بعدی تلاش برای شناسایی منبع آن است. التهاب می‌تواند در اثر عفونت یا فرآیندهای خودایمنی ایجاد شود. در حال حاضر برای غربالگری یا تایید یک فرآیند خودایمنی به جز بیوپسی مغز هیچ آزمایش قابل اعتمادی وجود ندارد، بنابراین عفونت‌های مختلف به طور معمول غربالگری می‌شوند. اگر آنها منفی باشند، پس علت باید یک فرآیند خود ایمنی باشد.
توجه: آزمایش‌های خاصی که توصیه می‌شود احتمالاً به منطقه جغرافیایی، وضعیت واکسیناسیون حیوان خانگی و هر گونه سابقه سفر بستگی دارد، بنابراین مطمئن شوید که مکان‌هایی که حیوان خانگی شما ممکن است در 6 ماه قبل از شروع علائم به آن سفر کرده باشد را با دامپزشک به اشتراک بگذارید.
مطمئن شوید که هر گونه عفونت اخیر در سایر نواحی بدن (مانند عفونت های پوستی، عفونت گوش، عفونت های دستگاه ادراری، عفونت های تنفسی و غیره) را ذکر کنید و تاریخچه کامل واکسیناسیون حیوان خانگی را هم به اشتراک بگذارید.
بیوپسی مغز
گاهی برای تایید تشخیص یک فرآیند خودایمنی مانند آنسفالیت از بیوپسی مغز (بافت‌برداری مغز) استفاده می‌شود. البته بیوپسی روش رایجی نیست و فرآیندهای خودایمنی معمولاً با آزمایش عفونت‌های مختلف و دریافت نتایج منفی تشخیص داده می‌شوند. با این حال، در برخی موارد، بیوپسی مغز می‌تواند مفید باشد.
سوالاتی که باید از دامپزشک بپرسید
هنگام مشورت با دامپزشک، حتما سؤالات زیر را از او بپرسید:
- گزینه های درمانی، خطرات و هزینه های تخمینی برای هر گزینه دارویی چیست؟
- پیامدهای پیش بینی شده برای این نوع عفونت یا بیماری خودایمنی چیست؟
- احتمال عود چقدر است؟
- آیا خطر انتقال این بیماری به سایر حیوانات خانگی یا انسان در خانه وجود دارد؟
درمان مننژیت و آنسفالیت در پت ها
درمان مننژیت و آنسفالیت بستگی به این دارد که آیا این مننژیت ناشی از عفونت است یا یک فرآیند خود ایمنی.
درمان عفونت ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آنتی بیوتیک ها
- داروهای ضد قارچ
- داروهای ضد تک سلولی
توجه: برای عفونت های سیستم عصبی، درمان اغلب حداقل برای چند ماه ادامه می‌یابد. (در برخی موارد، درمان ممکن است مادام العمر باشد.)
مدت درمان هم بر اساس موارد زیر تعیین می‌شود:
- نوع ارگانیسم
- چگونگی پاسخ حیوان خانگی به دارو
- بروز هرگونه عود در طول دوره درمان یا پس از آن
توجه: برخی عفونت ها وجود دارند که هیچ درمانی برای آنها وجود ندارد.
درمان فرآیندهای خود ایمنی
درمان فرآیندهای خودایمنی شامل داروهای طولانی مدت برای سرکوب سیستم ایمنی است تا بتواند «بازنشانی» شود و دیگر تلاشی برای حمله به سیستم عصبی نکند.
داروهای زیادی هم در دسترس هستند، از داروهای روزانه که در خانه تجویز می‌شوند تا تزریق های دوره‌ای که هر 3 تا 6 هفته یکبار انجام می‌شود.
البته اغلب، ترکیبی از دو یا چند دارو ممکن است استفاده شود. داروی خاص انتخاب شده برای حیوان خانگی شما به موارد زیر بستگی دارد:
- هر گونه شرایط بهداشتی همزمان
- تداخلات احتمالی با سایر داروهایی که حیوان مصرف می‌کند
- سطح استرس حیوان خانگی شما که با مراجعه مکرر به دامپزشکی مرتبط است
- محدودیت‌های بودجه‌ای مرتبط با درمان یا نظارت
- محدودیت‌های لجستیکی/برنامه ریزی
پیشگیری از مننژیت و آنسفالیت در سگ و گربه
در حال حاضر هیچ روش شناخته شده‌ای برای پیشگیری از اکثر اشکال مننژیت یا آنسفالیت وجود ندارد. با این حال، می‌توان با اطمینان از دریافت واکسن های اصلی حیوان خانگی خود (مانند دیستمپر، هاری و غیره) و اجتناب از تماس با حیوانات دیگر با وضعیت واکسن ناشناخته، از مننژیت ویروسی یا آنسفالیت پیشگیری کرد یا خطر آنها را به حداقل رساند.
پیش آگهی مننژیت و آنسفالیت
پیش آگهی مننژیت و آنسفالیت بسته به نوع عفونت یا بیماری خودایمنی موجود متفاوت است.
از آنجایی که مننژیت و آنسفالیت یک بیماری نیستند، بلکه گروهی از بیماری‌های هستند که ویژگی‌های مشابه اما پیامدهای متفاوتی دارند، پیش‌بینی پیامدهای بلندمدت آن بسیار دشوار است.
برای آن دسته از بیماری‌هایی که «قابل درمان» تلقی می‌شوند، بسیاری از بیماران خوب عمل می‌کنند، برخی هم ممکن است خوب باشند اما با عودهای متناوب اصلاً به درمان پاسخ ندهند.
کلام آخر
در بیمارستان دامپزشکی مرکزی، تجهیزات تشخیصی پیشرفته و خدمات تخصصی دامپزشکی از جمله نورولوژی ارائه می‌شود. در صورت نیاز به مشاوره در خصوص بیماری‌های مننژیت و آنسفالیت در سگ و گربه، با راه‌های ارتباطی معرفی‌شده در سایت تماس بگیرید.