ممکن است تا کنون سگ ژرمن شپردی را دیده باشید که در سنین حدود ۷ تا ۸ ماهگی، درست در زمانی که رشد جسمانی قابل ملاحظه ای دارد، در ناحیه پا دچار لنگش میشود، به خوبی نمیدود و پس از اندکی فعالیت بدنی خسته شده، تمایلی به ادامه فعالیت نشان نمیدهد. شاید نام بیماری Hip dysplasia یا عارضه تشکیل نادرست مفصل لگنی – رانی را از دامپزشک خود شنیده باشید و از این که به شما توصیه شده حیوان خود را به دلیل احتمال وراثتی بودن علت این عارضه، عقیم کنید، تعجب کرده باشید.
این عارضه به دلیل تکامل غیرعادی مفصل اتصال دهنده استخوان ران به لگن به وجود می آید و ممکن است باعث دررفتگی ناقص و یا حتی کامل سر استخوان ران از لگن در سگهای جوان، و در ادامه تخریب مفصل و عوارض شدیدتر در سگهای مسنتر شود. فاکتورهای متعددی میتوانند در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند که از این میان میتوان به فاکتورهای وراثتی و نیز فاکتورهای محیطی اشاره کرد. به هر حال، فاکتورهای ژنتیکی، نقش اولیه و مهمتری را ایفا میکنند و عوامل محیطی، مانند رشد سریع حیوان و وزنگیری با سرعت بالا به دلیل دریافت غذای زیاد، در شکلگیری چنین مفصل معیوبی مؤثر خواهند بود.
همچنین التهاب های مفصلی به همراه عفونت مایع مفصلی که در بسیاری موارد، متعاقب ضربه های خفیف اما مداوم به مفصل ایجاد میشوند، ممکن است از عوامل به وجود آورنده چنین عارضه ای باشند. از مهمترین علل درد حیوان که باعث میشود حیوان تمایل و توان فعالیت بدنی زیاد را نداشته باشد، کشیدگی رشته های فیبروز کپسول مفصلی، در نتیجه دررفتگی ناقص مفصلی است که مسلماً باعث ایجاد درد شدید و متعاقب آن لنگش حیوان خواهد شد.
گاهی ممکن است بد شکل شدن استخوان لگن در محل اتصال با استخوان ران، و یا شکستگیهای کوچک در محل، این درد و ناراحتی را افزایش دهند، لازم به ذکر است که رخداد این عارضه، در سگهای نژاد بزرگ بیشتر از نژاد کوچک و در گربه ها بسیار نادر است.
صاحب حیوان زمانی متوجه درگیری حیوان خود میشود که با علائمی نظیر مشکل در ایستادن بعد از مدتی نشستن ، عدم تحمل تمرین و لنگشهای متناوب و یا حتی مداوم روبه رو میشود. لنگش حیوان به طور ناگهانی در طی تمرین و یا بعد از فعالیتهای بدنی افزایش مییابد. در حیوانات جوان عارضه در سنین ۵ الی ۱۰ ماهگی تشخیص داده میشود. گاهی صاحب حیوان متوجه یک چرخش غیرعادی مفصل به سمت خارج در هنگام راه رفتن میشود و گاهی عضلات ناحیه لگن در سمت درگیر نسبت به سمت مقابل کوچکتر میماند.
تشخیص قطعی باید بر مبنای معاینه دقیق توسط جراح دامپزشک و اخذ عکس رادیوگراف باشد. شاید جراح لازم بداند جهت تکمیل روند معاینه، حیوان را با داروی آرامبخش تا حدی آرام کند. درمان این عارضه بسته به سن، مرحله بیماری، امکانات و شرایط نگهداری حیوان، میتواند به صورت محافظه کارانه و دارویی و یا در صورت لزوم به صورت جراحی انجام گیرد.
اگرچه مداخله فوری جراحی میتواند تا حدودی زیادی پیشگویی بهبودی بیماری را افزایش دهد، اما باید توجه داشت که حدود ۷۵ درصد از بیماران جوانی که به روش محافظه کارانه درمان شده اند، با افزایش سن و بلوغ، به فعالیت فیزیکی قابل قبولی بازگشته اند.
بنا به تشخیص جراح دامپزشک، جراحی برای بیماران مسنتری که درمان محافظه کارانه در آنها مؤثر نبوده و یا در حیوانات جوانی که جهت فعالیت خاص ورزشی نگهداری میشوند، و یا در صورتی که صاحب حیوان توانایی صرف وقت و انرژی جهت درمان محافظه کارانه را نداشته و مایل باشد، روند تخریب مفصل را هرچه سریعتر متوقف نماید، انجام میپذیرد.
درمان محافظه کارانه
در ابتدا حیوان به مدت ۱۰ الی ۱۴ روز استراحت مطلق داشته باشد. در طی این مدت لازم است اقداماتی در جهت کاهش درد و ناراحتی حیوان و کمک به تشکیل بافت فیبروز در مفصل انجام گیرد.
از این میان میتوان به حرکت دادن مفصل در محدوده حرکتی خود به آرامی، گرم کردن و ماساژ ناحیه، تحریک الکتریکی و … اشاره کرد.
این اقدامات ۴ بار در روز انجام میگیرد. آب درمانی شامل شنا و حرکت دادن مفصل در زیر آب، بسیار مفید است. داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی بنا به تجویز جراح دامپزشک بسیار مفید خواهند بود. باید توجه داشت که مصرف این دارو ها ممکن است باعث بهبودی کاذب در وضعیت بیمار شده، بیمار تمایل به خروج از وضعیت استراحت را داشته باشد. که صاحب حیوان باید از فعالیت بدنی بیمار جلوگیری به عمل آورد.
در مورد بیماران بالغی که دچار روند مزمن تخریب مفصلی شده اند، درمان دارویی خاصی، به همراه مدیریت وزن حیوان ضروری است. وزن بیمار باید به صورت هفتگی کنترل شود.
دریافت کالری حیوان از راه تغذیه تحت نظر بوده، ترجیحاً از غذاهای حجیم با چربی و پروتئین کمتر استفاده شود. در برخی موارد استفاده از مکملهای امگا ۳ و گلوکز آمین مفید بوده اند.
فعالیت بدنی مانند شنا و پیاده روی طولانی، برای جلوگیری از افزایش وزن حیوان توصیه میشود. به یقین داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی فقط با دستور جراح دامپزشک و در مواقع لزوم استفاده میشود. ورزشهایی مانند بشین – پاشو ، آب درمانی و فعالیت در آب بسیار مؤثر هستند.
به خاطر داشته باشید که کاهش وزن حیوان امری ضروری است. اگر به علت درد، حیوان قادر به فعالیت نبود، لازم است کاهش وزن در برنامه درمانی قرار گیرد.
درمان از طریق جراحی
در مواردی که درمان محافظه کارانه مفید واقع نشد، و یا در موارد بسیار شدید و مزمن، درمان جراحی، جهت بازگشت فعالیت بدنی حیوان ضروری است. استفاده از انواع ایمپلنتها و ایجاد مفاصل مصنوعی فلزی مواردی است که در درمان جراحی مورد توجه قرار میگیرند.
روش دیگری برای جراحی، برداشت بخش سر و گردن استخوان ران و قطه ارتباط این استخوان با لگن است. به این ترتیب پس از جراحی با فعالیت بدنی حیوان و تمرینات خاصی که باید طبق دستور دقیق دامپزشک جراح به دفعات در روز انجام گیرد، مفصلی کاذب در محل تشکیل میشود. اگرچه برای انجام این نوع عمل جراحی، محدودیت وزنی وجود ندارد، اما نژادهای کوچکتر به این جراحی پاسخ بهتری میدهند. این جراحی زمانی انجام خواهد شد که روشهای درمانی محافظه کارانه مفید واقع نشده و امکان استفاده از روشهای دیگر جراحی نیز به علل اقتصادی و یا … وجود نداشته باشد.
دکتر نازنین جعفری
متخصص جراحی و بیهوشی دامپزشکی